Daleke 1887. na brdu Veliki Vračar zahvaljujući zalaganju profesora Milana Nedeljkovića, jednog od osnivača savremene srpske astronomske nauke, otvorena je Astronomska opservatorija sa zvezdarnicom, po kojoj će najpre brdo na kome se opservatorija nalazila, a kasnije čitav kraj i opština dobiti ime Zvezdara.
Nekada je ova beogradska opština bila deo Petog reona koji je obuhvatao pet naselja: Vukov spomenik, Bulbulder, Zvezdara, Pašina česma i Zeleno brdo. Peti reon je 1953. podeljen na dve opštine – Stari đeram i Zvezdara, koja je svoje prve obrise dobila 1959. kada su joj pripojena prigradska naselja Mirijevo, Mali i Veliki Mokri Lug. Tada je ova teritorija dobila svoje današnje ime. Nekada se ova teritorija nazivala (Veliki) Vračar i pod ovim imenom se spominjala još od dolaska Turaka (1521) i obuhvatala je teritoriju od Mostara do Karaburme. Na ovoj teritoriji je bilo puno vinove loze i vinograda i voćnjaka, a u zapisima hroničara se nalaze podaci da je bilo i smokava (Bulbulder), dudova (Đeram), a postoje i podaci iz kojih se vidi da je ovde gajena i svilena buba.
Istoričar Feliks Kanic navodi da je jedan od 25 važnih rimskih punktova na Dunavu, koji je sa ostalima činio Rimski gornjomezijski dunavski limes, bio i Mokri lug, koji se tada nazivao Ad sextum.
Prilikom austrijske opsade Beograda 1717. koju je predvodio princ Evgenije Savojski, turskoj vojsci u Beogradu u pomoć pošao Numa-paša Ćuprilić, a glavni položaj njegove vojske bio na visu nad Ekmeklučkom mehanom i sadašnjim Malim Mokrim Lugom. Princ Savojski je najpre uništio Ćuprilićevu vojsku, a onda prisilio Beograd na predaju. U rukama Austrijanaca Beograd je bio do 1739, a onda su ga opet zauzeli Turci. Kanic navodi i da su mnogi Beograđani u vreme turskog bombardovanja grada, u junu 1862. godine, bežali ka vračarskim visovima, topčiderskim šumama i vodenicama na Mokroluškom potoku.
Prema Milanu Đ. Milićeviću, Laudonov šanac je veliki šanac koji je od Dunava unaokolo preko Vračara do u Savu, iskopao princ Evgenije Savojski (početak 18. veka) protiv velikog vezira, koji je dolazio u pomoć opkoljenom Beogradu. Docnije je taj šanac obnavljao general Laudan, kad je opkoljavao Beograd (kraj 18. veka).
Na dalekoj periferiji Beograda, u podnožju današnje Zvezdarske šume, u vreme Turaka je bioekmekluk, tj. izletište sa lepo uređenim kućama i zasađenim cvećem. U kasnijem periodu ovaj deo Zvezdare je bio poznat pod imenom Baba Ružin kraj.
U periodu između dva svetska rata, teritorija Zvezdare je bila različito naseljena i izgledala je znatno drugačije nego danas. U toku 30-tih i 40-tih godina 20. veka današnji predeo okoCvetkove pijace je bila periferija Beograda. U tom kraju su, među srpskim stanovništvom, živeli i Česi, uglavnom muzičari, ali i nekoliko nemačkih i mađarskih porodica, a bilo je i Jevreja i Rusa emigranata. Prednost stanovnika ovog dela Zvezdare je bila ta što je periferija kod Cvetka sa gradom bila povezana tramvajskom linijom. Čuvena „šestica“ išla je od Cvetkove kafane jednim kolosekom niz Ulicu kralja Aleksandra. Kod „Liona“ su se tramvaji sačekivali, a odatle su ka gradu išla dva koloseka koja su vodila preko Terazija do spomenika knezu Mihailu, gde je bila početna stanica.
U Cvetkovom kraju pre Drugog svetskog rata živelo je dosta Kalmika koji su ovde došli sa ruskim izbeglicama posle propasti carske Rusije. Kalmici su mongolsko pleme budističke vere iz regiona Kaspijskog jezera, a ovde su ih, zbog izgleda, nazivali Kinezima. Kaže se da su bili srednjeg rasta, tamne puti, kosih očiju i veoma inteligentni, a žene izrazito lepe. Imali su svoju koloniju na Zvezdari između ulica Deskaševe i Mite Ružića, a pagoda im je bila u Kozarčevoj ulici i naš narod je zvao Kineska crkva. Posle Drugog svetskog rata Kalmici su otišli u novo izbeglištvo, bežeći pred Crvenom armijom. Budistička pagoda uništena je tokom 1944. godine.
Kako u svojoj knjizi „Beogradska periferija kod Cvetkove kafane“ piše Milan – Mića Stamenković, početkom 20. veka na Zvezdari je bila razvijena ciglarska industrija, koja je snabdevala građevinare iz celog grada, pa i delova uže Srbije. Najpoznatije ciglane bile su „Braća Jaćimović“, „Milišić“ i „Brunclikova“ ciglana. Najduže je opstala Milišićeva ciglana u blizini Gradske bolnice, delom prema današnjoj ulici Veljka Dugoševića. Brunclikova ciglana nalazila se na širokom prostoru oko današnje Šeste gimnazije. Park ispred današnje gimnazije napravljen je na mestu gde su stajale peći (ringlovi) nekadašnje ciglane. Ciglana je bila tako velika da je imala šine ka Hajdukovom stadionu i Bulbulderu, po kojima su se kretali vagoni zemlje. Jaćimovića ciglana nalazila se na mestu današnje Cvetkove pijace, na velikom prostoru između Bulevara i ulica Vjekoslava Kovača, Milana Rakića, Volgine i Deskaševe. Vlasnik ciglane bio je Miloš Jaćimović, vlasnik kafane na mestu kod „Sedam kuća“. Na mestu današnje škole „Marija Bursać“ nalazio se bazen 10 sa 10 metara, a 4 metra dubok, koji je služio za prikupljanje kišnice za ciglanu. Cigla se mešala na prostoru današnjeg Sportskog centra „Zvezdara“, a pekla u ogromnim ringlovima na prostoru današnje pijace. Inače, porodica Jaćimović imala je i veliko imanje na prostoru od Hektorovićeve, Brsjačke, Geršićeve, Bukureške i vojvode Dovezenskog, kao i prostor od Deskaševe do Mite Ružića. Deo svog ogromnog imanja Miloš Jaćimović je poklonio Kalmicima, koji su sebi izgradili kuće i štale, a radili su na transportu zemlje za ciglane. Pomogao im je da izgrade budistički pagodu, jer su bili budisti (za vreme rata ciglana nije radila uprkos pritiscima i posle rata je nacionalizovana).
Padina prema Ćalijama i Dunavu kod restorana „Beli bagrem“ je 1934. služila za letove grupe „Deveti“, a kasnije je to mesto ozvaničeno kao letilište za bezmotorne letilice.
Pisac Vladimir Janković zabeležio je jedan od najlepših opisa Zvezdare:
„Najveličanstveniji je pogled sa Zvezdare. Gorostasno se tu ispružila cela varoš, bliza i radna. Od Kalemegdana do Dedinja, od Palilule do Voždovca. Nije slika no pun život, brekće, hukti. Isparava se u maglama sa vode, puši u dimnjacima fabrika. Avala se čini kao da će potrčati ka Savi u toj stegnutoj liniji; kupole na Parlamentu kao da su kroz paru i dim nekud i same pošle. Zemun se živo približio. Grad je sav naheren i neravan, kao div koji se smešta na ležištu, proseci ulica vijugaju kao da su pokretne stepenice. Sav je dinamičan, sav u blokovima koji su kao džinovi u pohodu; sav je u grču. Beograd sa Zvezdare privlači i mami da se pođe k njemu, da se čovek utopi u njemu. Tu se ne može razmišljati. Tu nam je grad oteo slobodu misli.“
(pstina-zvezdara.weebly.com)
