(FOTO) Krivi toranj na Zvezdari

Nalazi se na franjevačkoj katoličkoj crkvi sv. Antuna Padovanskog na Zvezdari, u Bregalničkoj ulici, iznad Crvenog krsta. Crkva i njen toranj delo su jednog od najznačajnijih evropskih arhitekta dvadesetog veka Slovenca Jože Plečnika.

Kaldrma.rs

Ova crkva spada u grupu Plečnikovih najoriginalnijih crkvenih monumentalnih koncepata koje je ostavio Ljubljani, Beču, Pragu i Beogradu. Ipak, Plečnikova beogradska crkva, građena između 1929. i 1932. godine, jedinstvena je u savremenoj evropskoj sakralnoj arhitekturi i nema sa čime da se uporedi.

Crkva ni danas nije potpuno završena, a zbog nedostatka novca unutrašnjost crkve je do Drugog svetskog rata bila delimično opremljena oltarima i crkvenom opremom. Opremana je i posle oslobođenja, a toranj je izgrađen posle Plečnikove smrti, 1962. godine, zahvaljujući njegovom asistentu, arhitekti Janezu Valentinčiču.

Kaldrma.rs.                             Jože Plečnik

Moćni franjevački red u Rimokatoličkoj crkvi kupio je 1926. godine zemljište u Beogradu kako bi podigao samostan i crkvu.

Veze franjevačkog reda i Beograda traju vekovima. Na ušću Save i Dunav, u Donjem gradu, u 15. veku osnovan je franjevački samostan. Iz tog samostana fra Ivan Kapistran organizovao je 1456. godine uspešnu odbranu Beograda od Turaka i postao simbol otpora hrišćanstva islamu u zapadnom svetu koga je papa Benedikt XIII 1724. godine proglasio svetim.

Kaldrma.rs

Kada su Osmanlije 1521. godine konačno osvojile Beograd taj samostan i crkvu pretvorili su u džamiju. Posle austrijskog osvajanja Beograda 1717. godine franjevci su, 1728. godine, osnovali samostan, crkvu i teološko učilište nazvano po Sv. Ivanu Kapistranu.

Kaldrma.rs

Jedanaest godina kasnije, 1739. godine, kada su Turci na osnovu Požarevačkog mira ponovo ponovo preuzeli Beograd ovaj samostan i crkvu su zapalili.

Trebalo je da prođe skoro dva veka da se ovaj franjevački red vrati u Beograd jer je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca bila pre svega hrišćanska država koja je jednako poštovala pravoslavlje i katolicizam pozivajući na jedinstvo. Vratili su se prvo u Zemun 1926. godine, koji je od 1918. godine bio deo Beograda, a potom, dve godine kasnije, počela je izgradnja samostana i crkve na Zvezdari.

Kaldrma.rs

Beogradski franjevački župnik fra Arkanđelo Grgić došao je 1928. godine u Ljubljanu i zamolio Plečnika da projektuje novu crkvu. Plečnik, koji je imao veoma mnogo posla, posle upornih župnikovih molbi ali i vajara Ivana Meštrovića prihvatio je ponudu i 1929. godine dovršio je prvi nacrt crkve.

Kaldrma.rs.                        Ivan Meštrović

Međutim, sada se zna da je Plečnik imao i poziv kralja Aleksandra da gradi ovu crkvu kome je verovatno Meštrović skrenuo pažnju na sjajnog slovenačkog arhitektu.

Aleksandar je veoma cenio Plečnikovu crkvu, rotondu sa zvonikom, izvana i iznutra obučenu u tepih od crvene opeke i smatrao je da je obogatila Beograd. Kralj je znao da se Plečnik posle uspešne karijere u Beču i Pragu 1921. godine doselio u Ljubljanu a umeo je da ceni humani kapital koji je nasledio od Austrijanaca u svojoj novoj državi.

Kaldrma.rs

Za kralja je na mestu nekadašnjeg dvorca kneževa Vindišgrac na Bledu Plečnik projektovao vilu Suvobor, koja bi u lukovima drsko preskakala liticu od jezera prema bregu i razvijala se u fasadu sa pogledom od koga zastaje dah. Sa radovima se počelo 1933. godine, ali se do atentata na Aleksandra u Marselju nije stiglo dalje od prilazne terase na nosačima.

Pre kraljeve smrti završio je Kraljevsku lovačku kuću u Kamničkoj Bistrici. Da je Aleksandar ostao živ Jože Plečnik, sin ljubljanskog stolara i učenik čuvenog bečkog arhitekte Oto Vagnera, imao bi u arhitekturi status koji je u umetnosti kod jugoslovenskog kralja imao Meštrović. Plečnik bi svakako obogatio svojim zdanjima Beograd kako je to uradio sa Ljubljanom na čiji je razvoj imao uticaj kao Gaudi u Barseloni. Plečnik je odbio honorar za posao koji je uradio čak nije želeo da mu se plaćaju putni troškovi.

Kaldrma.rs

Crkva na Zvezdari je građena tokom sledeće tri godine, ali bez zvonika. Plečnikov projekat bio jedinstven i hrabar tako da ni konzervativni franjevci dugo nisu mogli da se pomire sa rešenjem koje je ponuđeno. Prvi projekat sa kupolom, koja neposredno izrasta iz poprilično širokog valjka, kako su tvrdili, podsećao ih je na džamiju. To je bio razlog zbog koga je Plečnik kasnije napustio ideju kupole. Projektovao je hram visok 25 metara koji se završava se monumentalnim čeličnim krstom od 3,7 m koji danas ima toranj visine 52 metra i oblik cilindra s prečnikom od devet metara.

Kaldrma.rs

Građevina je izvedena od neobrađene crvene cigle sa malterisanim pasažima bledoružičaste boje. Ulaz na zapadnoj strani raskošno je ukrašen tremom koji nose šest vitkih stubova od porfirnog mermera s visokim elegantnim belim kapitelima. Veliki broj prozora osvetljava unutrašnjost hrama.

Plečnik se u projektovanju oslonio na ranohrišćanske uzore svetilišta kružnog oblika (rotonda) poput Panteona u Rimu, crkve San Vitale u Raveni, carigradskog hrama Svetih Serđa i Vakha, monumentalnog solunskog Svetog Georgija, crkve Svetog Petra i Pavla u Rasu i crkve Svetog Donata u Zadru.

Kaldrma.rs

Ova crkva je sve do 1995. godine bila jedina tog oblika u Beogradu kada je arhitekta Mihajlo Mitrović u istom obliku projektovao pravoslavni hram Svetog Vasilija Ostroškog na Bežanijskoj kosi. U realizaciji svoje ideje Plečnik je našao uspešnog saveznika, fra Josipa Markušića, koji je 1932. godine preuzeo poslove oko zidanja i opremanja crkve prihvatajući u potpunosti Plečnikove ideje boreći se sa konzervativnom braćom kao da je znao da učestvuje u izgradnji jedinstvene crkve.

Nestašica novca uslovila je da se crkva postepeno opremala do Drugog svetskog rata, što se nastavilo posle rata i nakon Plečnikove smrti 1957. godine.

Detaljne projekte najnužnije opreme Plečnik je radio 1933. i 1934. godine, a posetivši Beograd u novembru 1934. godine, Plečnik je fra Josipu Markušiću poklonio veliki kip Marije iz Brezja. Veliki oltar postavljen je početkom 1935. godine a 1955. godine dopunjen je skulpturom sv. Antuna, visine 2,75 metara, radom Ivana Meštrovića. Oltar Presvetog srca Isusovog postavljen je krajem 1935. godine, a kip Srca Isusovog napravio je Božo Pengov. Oltar Marijine Blagovesti postavljen je avgusta 1938. godine a godinu dana kasnije postavljen je Marijin kip, takođe Pengovljev rad.

Kaldrma.rs

Crkvu je dovršio Janez Valentinčič, koji je i pre rata vodio radove na njenoj izgradnji kao Plečnikov asistent. Valentinčič je sa Meštrovićem planirao dovršenje prezbiterija: uradio je 1959. nacrte za kameni pod u crkvi, klupe i ulazni trem, a sledeće godine je dovršio projekat zvonika, što je donekle izmenjena Plečnikova ideja iz 1939. godine. Zvonik je završen 1962. godine, a Valentinčič je 1965. godine napravio nacrte za orgulje, i 1972. godine projekte za lustere u brodu.

Kaldrma.rs

Tokom poslednjih decenija, najverovatnije zbog izgradnje zgrada u okolini crkve, toranj se nakrivio čak 42 cm od temelja. Beogradska crkva Sv. Antuna Padovanskog proglašena je 2010. godine spomenikom kulture. Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture završio je 2022. godine projekat sanacije tornja čijom bi realizacijom bio stabilizovan u sadašnjem, krivom položaju. Kada se to bude uradilo jedino Plečnikovo delo u Beogradu biće zaštićeno i sačuvano, a naš grad dobiti sjajnu turističku atrakciju.

Kaldrma.rs