Ivan Goran Kovačić rođen je 21. aprila 1913. godine u Lukovdolu, malom selu u Gorskom kotaru gdje je pohađao osnovnu školu, a s deset godina odlazi u Karlovac kako bi nastavio školovanje u gimnaziji, a 1926. godine u Zagrebu.

Prvi koraci u književnosti desili su se 1929. godine delom “Ševina tužaljka”, crtica koja je izašla u listu “Omladina”. Zajedno s još dvojicom pesnika Hitrecom i Juričićem 1932. godine objavio je izbor pesama koje je napisao dok je išao u gimnaziju.

Godine 1932. je maturirao i upisao se na studije slavistike, ali je nakon samo šestog semestra napustio fakultet i posvetio se novinarskom i književnom radu zahvaljujući kojem je osigurao egzistenciju.

Godine 1936. je izašla njegova prva samostalna knjiga, zbirka novela “Dani gnjeva”. Iste godine je dobio posao novinara, a ubrzo je postao urednik rubrike za kulturu, u Hrvatskom dnevniku i u Novostima. Neko vreme je djelovao i u političkim vodama kao pristalica Hrvatske seljačke stranke.

Tokom uspostavljanja NDH, tadašnje vlasti ga šalju da radi kao upravnik pošte u Foči, ali na kraju ne odlazi jer ga Tin Ujević zadržava da radi s njim u Hrvatskom izdavačkom bibliografskom društvu, zbog čega ostaje u Zagrebu. Krajem 1942. godine zajedno s Vladimirom Nazorom odlazi u partizane. Pretpostavlja se da su ga 12. avgusta 1943. godine ubili četnici negde u blizini Foče gde je trebao da radi kao deo tadašnje vlasti iz NDH.

Grob je ostao nepoznat, a mnogi su u tome videli povezanost između dela “Moj grob” i poeme “Jama”, posthumno objavljene 1944. godine u Italiji. Zbog prerane smrti Ivan Goran Kovačić je postao legenda, a to se na kraju odrazilo na sva njegova književna dela. U čast ovog velikog autora svake godine se u rodnom mestu Lukovdolu u Gorskom kotaru, održava manifestacija poznatija kao Goranovo proleće.

Napisao je “Dani gnjeva”, knjigu koja se sastoji od sedam novela: “Sedam zvonara Majke Marije”, “Probuđeni djedovi”, “Smrt u čizmama” itd… Spomenute novele održavaju socijalni angažman i povratak realizmu, što se tridesetih godina 20. veka smatralo zaštitnim znakom hrvatske proze.

Socijalni motivi se pojavljuju i unutar štokavske poezije “Vjetar u šumi”. Štokavski standard je poslužio kao osnova za ostala dela poput: “Ognji i rože”, kajkavska zbirka koja je nastajala u periodu između 1936. i 1942. godine, ali kako nije dovršena sadrži 36 tekstova podeljenih na 11 ciklusa.

Jama

„Jama“ je poema Ivana Gorana Kovačića nastala kao protest i reakcija na sve strahote do kojih je došlo tokom ratnih zbivanja. „Jama“ je lirska poema pisana u prvom licu, gde sva čitanja polaze od tvrdnje o kontrastu između prikazanih strahota s jedne strane i sklada koji s druge strane obeležava poemu.

Poema je podeljena na deset pevanja različite dužine, a subjekat je civil koji je tokom rata odveden na masovno pogubljenje i koji je jedini preživeo. Zahvaljujući opisu osećanja i proživljenih utisaka za vreme pogubljenja i uz pomoć naracije, pesnik kasnije govori o oslobodiocima partizanima, o onima koji su stradali, kao i o izlasku iz jame.

Poema počinje bez posebnog uvoda da bi polako uz pomoć trodelnog razvoja: put prema bolje, boravak u jami i izlazak iz jame, da bi na kraju došao do početne situacije, koja ujedno simbolizuje početak novog života. Pad u jamu nalazi se u petom pevanju ili na sredini poeme, zbog čega je delo simetrički podeljeno. Svoj intezitet poema duguje stilskom sloju jer se uz naraciju ovde nalaze i druge karakteristike poetskog jezika.

Put koji prolazi glavni junak „Jame“ zasniva se na paradoksu da nakon početnog šoka zbog gubitka vida on polako vraća sve čulne i spoznajne sposobnosti. Prava i iskonska tema „Jame“ govori o prikazu svesti u određenoj situaciji, kao i posledicama koje određeni događaji ostavljaju u svesti osobe.

Od početnih opisa zločina važan deo se pomera prema izmenjenom doživljaju glavnog lika. Nakon što nastupi gubitak vida, svaki sledeći događaj se ne može objasniti bez pomoći drugih čula, zbog čega se na kraju smatraju ničim drugim nego proizvodom imaginacije. Tako se sve pomera ka unutrašnjem doživljaju lika jer nam je spoljašnji, vizuelni deo nedostupan. Slepilo na kraju pomaže i omogućava daleko bolje viđenje svega nego što bi to dao običan pogled.

„Jama“ se smatra realistični uspelim delom, jer je nastala tokom rata, podstaknuta tadašnjim zločinima. Prvi zadatak spomenute poeme bio je da u vremenu nehumanih okolnosti deluje tako što će veličati duh otpora. Zahvaljujući klasičnoj pesničkoj formi i brojnim književnim kvalitetima, Jama još uvek ostavlja uticaj na svakog čitaoca koji se odluči za nju.

Jama – analiza pesme

U prvom pevanju iznose se detalji koji su se dogodili pre zločina, pre iskopanih očiju, donosi nam se užas pretrpljen zbog gubitka vida. Lirski subjekat je bio prisiljen da gnječi svoje oči. U drugom pevanju sledi opis događaja pre početka pokolja, poput iživljavanja krvnika nad svojim žrtvama i njihovg neprimerenog razgovora i smeha.

Zatim sledi treće i četvrto pevanje u kojem slepi junak i stradalnik osluškuje rad noža i pad u jamu svih onih koji su bili pre njega u redu. Počeo je brojati broj poginulih i zamišljati kako će izgledati njegovo pogubljenje.

U petom pevanju ranjenik i stradalnik pada u jamu u kojoj se nalazi puno leševa. Da bi se u šestom stradalnik trudio da oseti gde se tačno nalazi, odnosno koji je njegov položaj, sve vreme očekujući bacanje bombe od strane krvnika.

Sedmo i osmo pevanje opisuje bacanje kalcijum-oksida na poginule i udaljavanje krvnika od jame, dok se stradalnik pokušava izvući iz užasa u koji je bačen. Osetivši vlagu stradalnik je znao da se spušta noć bez obzira na to što su pod njim brojna tela, on se preko njih trudi popeti kako bi napokon došao do željene slobode i otišao što dalje od strahota koje je pretrpeo.

U daljini se čuje pesma zločinaca i on oseća miris paljevine iz rodnog sela, trudio se ići u tom smeru. Odjedom je iz šume začuo zvuke bitke i kreće u smeru iz kog dolaze pucnjevi. Sledeća scena nam govori o tome kako su ga pronašli partizani onesvešćenog i nakon što je došao sebi govori im o svemu što je preživeo. Poema se na kraju završava slavljenjem slobode, osvete i početka novog života.

lektire.rs